تولید فرش‌های ماشینی در ایران به قبل از انقلاب سال 57 برمی‌گردد که با ورود دستگاه‌های نساجی و بافندگی، علاوه بر پارچه بافی و مخمل بافی شروع به بافت انبوه قالی ماشینی نیز کردند.
در ابتدا این قالی‌ها با همان سایزهای سنتی و مستطیل شکل، صرفا مخصوص خانه‌ها بافته می‌شدند اما رفته رفته با پیشرفت ماشین آلات بافندگی، تولید انواع فرش ماشینی امکانپذیر شد تا اینکه در دو سه دهه‌ی اخیر انواع فرش طرح سجاده مخصوص نمازخانه‌ها و مساجد نیز بافته و به بازار عرضه شدند.
در ادامه فیلمی از یک مسجد تهیه کرده‌ایم که در آن نمونه‌ای از فرش ماشینی طرح سجاده ای شرکت سبحان (نقشه‌ی آریا) با رنگبندی سبز یشمی یا سبز عربستانی کار شده است.
انواع فرش طرح سجاده
فرش‌های سجاده ای مساجد که ابتدا در همان شرکت‌های بافت قالی خانگی تولید می‌شدند فقط دارای یک نقشه و طرح (طرح محرابی رضوان) بودند که به مرور زمان با ورود نرم افزارهای پیشرفته‌ای چون فتوشاپ و نقش ساز، تعداد نقشه‌ها و طرح‌های سجاده فرش مسجد بی‌شمار شدند.
همچنین امروزه شرکت‌هایی تاسیس شده‌اند تحت عنوان سجاده باف که فقط به تولید فرش طرح سجاده مشغول هستند. در مجموع، تمامی طرح‌های فرش مسجدی را از نظر ساختار نقشه به 3 دسته می‌توان تقسیم کرد که در ادامه هر یک را به همراه تصویر مربوطه توضیح خواهیم داد:
فرش طرح سجاده محرابی
فرش سجاده ای محرابی اولین نوع فرش مسجدی است که تولید شده و محبوب‌ترین و پرفروش‌ترین طرح سجاده فرش به شمار می‌رود. در نقشه‌ی این فرش‌ها یک طرح محراب به عنوان نمای اصلی به کار می‌رود که کاملا برگرفته از طاق گنبدی شکل داخل مساجد می‌باشد.
معمولا جهت گذاشتن جای مهر و سجده، در بالای محراب یک نوار حاشیه‌ای قرار می‌گیرد و در اطراف محراب نیز از نقش‌های گل، گلبرگ و بوته‌های پیچ در پیچ استفاده می‌شود. خود طرح‌های محرابی را می‌توان به دو دسته‌ی فرش طرح محرابی ساده و همچنین سجاده فرش افشان تقسیم کرد که در ادامه نمونه‌های هر یک را می‌بینید:
فرش طرح سجاده تشریفاتی
فرش‌های تشریفاتی نوع دیگری از طرح‌های فرش نماز مورد استفاده برای اماکن مذهبی هستند. طرح تشریفات به لحاظ شکل بافت دقیقا مانند همان قالی‌های کناره می‌باشد که در خانه‌های خود نیز دارید اما تفاوت عمده‌ی آن‌ها در نقش‌های به کار رفته و تعداد حاشیه‌ها خواهد بود.
به طور معمول در فرش طرح سجاده تشریفاتی مسجد فقط یک حاشیه وجود دارد اما فرش کناره‌ی منزل دو حاشیه دارد. همچنین در طرح‌های تشریفاتی مسجد از اشکال اسلیمی و تذهیب که بیشتر متناسب با فضای اماکن مذهبی می‌باشد، استفاده گردیده است. نمونه‌ای از این طرح را می‌توانید مشاهده کنید:
فرش سجاده یکپارچه
فرش طرح سجاده یکپارچه جدیدترین نوع فرش ماشینی مسجد است که از آن با عنوان‌هایی چون سجاده فرش بزرگپارچه، فرش یک تکه، فرش طرح کاشیکاری و… یاد می‌شود.
فرش ماشینی یکپارچه بهترین جایگزین برای سجاده فرش دستباف می‌باشد که به شکل یک تکه در مساجد مجلل عربی چون مسجد سلطان قابوس پهن می‌شوند. اما باید بگوییم که فرش مسجد یکپارچه ماشینی با نوع دستباف خیلی تفاوت دارد.
فرش طرح یکپارچه ماشینی در طاقه‌هایی با عرض 125 یا 250 سانتیمتر تولید می‌گردد که هنگام نصب این رول‌ها در مسجد به گونه‌ای کنار هم جفت خواهند شد تا شکل‌های هندسی همدیگر را کامل کرده و در نهایت یک نمای یکپارچه‌ای را به وجود آورند که انگار این قالی به صورت یک تکه بافته شده است. نمونه‌ی تولیدی و نصب شده‌ی آن را در زیر قرار داده‌ایم:
کدام فرش طرح سجاده بهتر است؟
انتخاب نوع فرش سجاده ای باید با توجه به 2 عامل صورت گیرد؛ اولین مورد به فرهنگ و اعتقادات مردمان در مناطق مختلف برمی‌گردد. به طور مثال برخی از مناطق سنی نشین با توجه به اعتقاداتشان، استفاده از فرش محرابی را خوب نمی‌دانند و به همین خاطر بیشتر به فرش مسجد بدون محراب علاقمند هستند.
از طرفی دیگر بهتر است که فرش را براساس نوع مکان مذهبی انتخاب کنید. مثلا برای مکان‌های مذهبی چون مساجد و نمازخانه‌ها که عموما نماز جماعت در آن‌ها برگزار می‌شود و نظم و ترتیب صفوف نماز جماعت از اهمیت بالایی برخوردار است، بهتر است از فرش محرابدار استفاده شود.
اما حسینیه‌ها که عموما مجالس عزاداری را برپا می‌کنند، برای آن‌ها فرش طرح سجاده تشریفاتی خریداری شود. همچنین برای امامزاده‌ها و زیارتگاه‌ها که خیلی ترتیب صف‌ها مورد نظر نیستند، بهتر است از فرش‌های یکپارچه طرح کاشیکاری استفاده گردد تا زیبایی بیشتری به آنجا القا کند.
تفاوت قیمتی فرش‌های طرح سجاده
در بالا انواع فرش طرح سجاده را نام بردیم و نمونه‌هایی از هر کدام را هم دیدید. حال ممکن است این سوال برای شما پیش بیاید که تفاوت قیمت سجاده فرش برای هر کدام چگونه است؟
در واقع نوع طرح و رنگبندی فرش‌های مسجدی، در قیمت نهایی تاثیری ندارند و با توجه به نیاز خود هر طرحی که خواستید می‌توانید انتخاب کنید. اما 2 عامل می‌توانند به طور قابل توجهی قیمت قالی ماشینی را تحت تاثیر قرار دهند که به قرار زیر هستند:
- تعداد شانه (در همین رابطه بخوانید: سجاده فرش 700 شانه یا 500 شانه؟)
- جنس نخ (در همین رابطه بخوانید: فرش سجاده اکریلیک یا پلی استر؟)
فرش طرح سجاده کاشان یا مشهد؟
فرش سجاده ای مشهد و کاشان به خاطر کارخانه‌های تولید قالی ماشینی فراوان، معروف هستند و متولیان اماکن مذهبی برای خرید سجاده فرش از کارخانه به یکی از این دو شهر مراجعه می‌کنند.
فرش طرح سجاده کاشان و مشهد از نظر طراحی و رنگبندی چندان تفاوتی با یکدیگر ندارند و در میان انبوه شرکت‌های بافندگی در هر یک از این دو شهر می‌توانید هر طرحی را سفارش دهید. اما چیزی که باعث تمایز فرش مسجدی مشهد و کاشان می‌شود بیشتر مربوط به قرار گرفتن کاشان در مرکز ایران می‌باشد.
واقع شدن کاشان بین اصفهان و تهران و همچنین وجود شرکت‌های تخصصی سجاده بافی در این شهر، امکان مراجعه به کارخانجات آن را آسان‌تر نموده و به طور قطع هزینه‌های حمل و نقل و … هم به صرفه‌تر خواهد بود.
