در معماری و طراحی داخلی فضاهای مذهبی مانند مساجد و نمازخانه‌ها، آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید، هماهنگی، نظم و انسجام در چیدمان و فضاسازی می‌باشد.
یکی از مهم‌ترین ابزارهایی که این نظم و هماهنگی را شکل می‌دهد، فرش سجاده ای است؛ فرشی که نه‌تنها جنبه‌ی زیبایی‌شناختی دارد، بلکه کارکردی معنوی و عملی برای نمازگزاران ایفا می‌کند. اما آیا تا به حال به این اندیشیده‌اید که اندازه و ابعاد این نوع فرش‌ها چه تأثیری بر چیدمان و کاربری آن‌ها دارد؟
ابعاد سجاده فرش یکی از مسائل پایه اما بسیار حساس در فرآیند تهیه و نصب فرش‌های مسجدی قلمداد می‌شود. انتخاب اندازه مناسب هم موجب سهولت در نصب و صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌گردد، و هم فضای داخلی مسجد را از نظر ظاهری منظم و کاربردی‌تر می‌سازد.
در واقع، کوچک‌ترین بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند باعث هدررفت فرش، نامنظمی در قبله‌آرایی یا حتی نارضایتی نمازگزاران شود. از آنجاکه ابعاد سجاده فرش استاندارد هر رول با توجه به عرض، طول و نوع نقشه (محرابی یا تشریفاتی) متفاوت خواهد بود، اطلاع دقیق از این ابعاد برای هر متراژی از مسجد یا نمازخانه ضروری به‌نظر می‌رسد.
خصوصاً در زمانی‌که مدیران یا هیأت امنای مکان‌های عبادی به‌دنبال خرید عمده فرش هستند، دانستن دقیق طول رول‌ها، تعداد آن‌ها و چگونگی پهن کردنشان در فضاهای زاویه‌دار یا غیرمستطیل، نقش کلیدی در تصمیم‌گیری دارد.
در ادامه این مقاله، به شما خواهیم گفت که چرا دانستن ابعاد سجاده فرش به مراتب مهم‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود و چگونه می‌توان با آگاهی از این موضوع، بهترین انتخاب را برای مفروش کردن فضاهای مقدس انجام داد.
ابعاد سجاده فرش طرح محرابی
در میان انواع متنوع فرش‌های مخصوص اماکن مذهبی، فرش محرابی سجاده ای جایگاه ویژه‌ای دارد. این نوع فرش با الهام از ساختار محراب مساجد طراحی شده و نقش آن به‌صورت یک قوس گنبدی‌شکل همراه با المان‌هایی چون ستون، طاق، گلدسته و نقوش اسلیمی بافته می‌شود.
هدف از این طراحی، ایجاد انسجام بصری در فضای عبادت و مشخص شدن محل ایستادن نمازگزار می‌باشد. یکی از مهم‌ترین نکاتی که پیش از سفارش یا خرید این نوع قالی باید به آن توجه کرد، ابعاد استاندارد آن است.
در طراحی و تولید فرش طرح محرابی، شرکت‌های تولیدکننده معمولاً دو نوع استاندارد ابعاد سجاده فرش را در نظر می‌گیرند؛ یکی مربوط به تک محراب و دیگری مربوط به رول یا طاقه‌های چند محرابی. در حالت اول، اندازه‌ی هر محراب به‌صورت مجزا سنجیده می‌شود. عرض معمولی هر محراب در این حالت چیزی حدود 62 تا 65 سانتی‌متر و طول آن حدود 125 سانتی‌متر خواهد بود. البته این اندازه ممکن است با اختلاف یک یا دو سانتی‌متر بسته به دستگاه بافندگی و طرح فرش تغییر جزئی داشته باشد.
این قطعات تک محرابی، به‌صورت مستقل تولید نمی‌شوند بلکه از برش رول‌های بزرگ‌تر به‌دست می‌آیند و کاربرد اصلی آن‌ها برای محل ایستادن امام جماعت یا فضاهای خاص در داخل مسجد می‌باشد. از آنجاکه تولید فرش‌های محرابی به‌صورت تکی صرفه اقتصادی و فنی ندارد، تنها راه تهیه‌ی این قطعات، سفارش رولی و سپس برش آن توسط نصاب یا خریدار خواهد بود. به همین دلیل خریداران باید هنگام سفارش، به مقدار مورد نیاز خود و احتمال استفاده از قطعات برش‌خورده توجه کنند.
در حالت دوم که بیش‌ترین کاربرد را دارد، دانستن ابعاد سجاده فرش به‌صورت طاقه‌ای یا رولی می‌باشد. عرض هر طاقه به‌طور استاندارد 125 سانتی‌متر است؛ این اندازه به‌گونه‌ای انتخاب شده که دو نمازگزار از دو صف مختلف باهم برخورد نداشته باشند. اما طول رول کاملاً متغیر و بستگی به سفارش مشتری دارد. برای مثال، اگر یک ردیف نماز در مسجدی 10 متر طول داشته باشد، شرکت بافندگی آن رول را دقیقاً در همین طول با اختلاف چند سانتی‌متر تولید خواهد کرد. برای مساجدی با عرض بیش‌تر، رول‌هایی تا طول 30 متر و حتی بیش‌تر هم امکان تولید دارند.
به‌طور کلی اندازه‌ی فرش سجاده ای محرابی نقش مهمی در نظم، زیبایی و کاربردی بودن فضای مذهبی ایفا می‌کند. انتخاب درست این ابعاد باعث می‌شود صفوف نماز بدون نقص، در راستای قبله و به‌شکل مرتب پهن شوند. از طرفی نیز در زمان نصب و برش نهایی، کم‌ترین دورریز و پرتی ایجاد خواهد شد. در نتیجه، آگاهی دقیق از اندازه‌ها و کاربرد آن‌ها نه‌تنها در انتخاب مدل فرش، بلکه در صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش عمر مفید محصول نقش مهمی دارد.
ابعاد سجاده فرش بدون محراب
در کنار سجاده‌های محرابی که بیش‌تر برای مساجد کلاسیک و سنتی به‌کار می‌روند، نوعی دیگر از فرش‌های نماز نیز با استقبال روبه‌رو شده‌اند که به‌نام فرش مسجد بدون محراب با دو نوع طرح تشریفاتی و یکپارچه شناخته می‌شوند.
این نوع فرش‌ها عمدتاً در فضاهایی به‌کار می‌روند که سادگی و یکدستی طرح، اولویت بیش‌تری نسبت به تزئینات محرابی دارد. انتخاب این نوع فرش‌ها بیش‌تر از سوی هیئت امنا و مدیران مکان‌هایی صورت می‌گیرد که قصد دارند ظاهر محیط را رسمی‌تر، ساده‌تر و در عین حال شکیل نگه دارند.
یکی از محبوب‌ترین مدل‌های این دسته، فرش طرح تشریفاتی با تک‌حاشیه است. در این طراحی، یک نوار حاشیه‌ای ساده یا طرحدار در کناره‌های رول نقش می‌بندد که هم نقش راهنمای ایستادن نمازگزاران را دارد و هم زیبایی خاصی به ردیف‌های قالی می‌بخشد.
ابعاد سجاده فرش تشریفاتی مانند فرش‌های محرابی، دارای عرضی برابر با 125 سانتی‌متر می‌باشد و طول آن‌ها نیز بر اساس متراژ و اندازه‌ی صف‌های نماز، به‌صورت آزاد و سفارشی بافته می‌شود. بنابراین نظم صف‌ها و هماهنگی با فضای داخلی مسجد به‌خوبی حفظ می‌گردد.
دسته‌ی دوم، فرش سجاده ای یکپارچه نام دارد که طراحی آن بدون هیچ نشانی از محراب یا خطوط صف است. این نوع قالی بیش‌تر برای مفروش کردن سالن‌های بزرگ، شبستان‌ها و نمازخانه‌هایی به‌کار می‌رود که قرار است یکپارچه و پیوسته به‌نظر برسند.
در این حالت، شرکت‌های تولیدی مانند سبحان، امکان تولید محصول را در دو عرض متفاوت فراهم کرده‌اند: ابعاد سجاده فرش از نظر عرض استاندارد 125 سانتی‌متر و عرض دوبل 250 سانتی‌متر. عرض بیش‌تر موجب کاهش درز و اتصالات در نصب می‌شود و نتیجه نهایی جلوه‌ای یکدست‌تر خواهد داشت.
فرش‌های یکپارچه معمولاً دارای طرح‌هایی هستند که به‌جای تمرکز بر نقوش محرابی یا سنتی، بر نقوش هندسی، اسلیمی یا ترنج‌های تکرارشونده تمرکز دارند. این مسئله باعث می‌شود تا از این نوع فرش نه‌تنها در مساجد مدرن بلکه در حسینیه‌ها، نمازخانه‌های ادارات و حتی فضاهای چندمنظوره نیز استفاده شود. انتخاب عرض مناسب در این نوع از فرش‌ها مستقیماً با ابعاد سالن و نقشه اجرایی نصب مرتبط بوده و نقش مهمی در کاهش پرتی و افزایش بهره‌وری دارد.
باید به این نکته توجه داشت که انتخاب ابعاد سجاده فرش بدون محراب نیز به اندازه‌ی فرش‌های محرابی اهمیت دارد. چه در مدل‌های تشریفاتی و چه در طرح‌های یکپارچه، آگاهی از اندازه‌ی رول‌ها و هماهنگی آن با نقشه مکان عبادی، باعث نصب دقیق‌تر، زیبایی بیش‌تر و استفاده حداکثری از فضا خواهد شد. انتخاب آگاهانه ابعاد و طرح، نخستین گام برای مفروش‌سازی موفق و رضایت‌بخش یک فضای مذهبی می‌باشد.
بررسی بافت ابعاد سجاده فرش سفارشی
در شرایطی که مسجد و حسینیه دارای ابعاد غیرمعمول یا طراحی خاصی باشند، ممکن است فرش‌های سجاده‌ای با اندازه‌های استاندارد پاسخگوی نیاز فضا نباشند. در چنین حالتی، بافت سجاده فرش با ابعاد سفارشی به‌عنوان یک گزینه‌ی عملی مطرح می‌شود. این نوع سفارش‌ها معمولاً با هماهنگی بین طراحان، دستگاه‌های تولید و نیاز کارفرما انجام می‌گیرد تا ضمن حفظ زیبایی بصری، هماهنگی کاملی با نقشه فضای داخلی حاصل شود.
اما موضوع مهمی که باید در نظر گرفت، محدودیت‌های دستگاه‌های بافندگی است. دستگاه‌هایی که برای تولید فرش مسجد استفاده می‌شوند، عموماً دارای عرض مشخصی مانند ۲/۵ متر هستند که قابلیت بافت دو رول ۱۲۵ سانتی‌متری را دارند. به همین دلیل، بسیاری از تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند فرش‌ها را در همین عرض‌های متداول و البته با ابعاد سجاده فرش استاندارد ببافند. تغییر در عرض یا طول سفارشی فراتر از این استانداردها ممکن است نیازمند توقف خط تولید یا استفاده از دستگاه‌های خاص شود.
یکی دیگر از چالش‌های سفارش‌های خاص، افزایش پرتی و هزینه تولید می‌باشد. برای مثال، اگر مشتری فرشی با عرض ۱۱۵ سانتی‌متر بخواهد، دستگاه همچنان ۱۲۵ سانتی‌متر را می‌بافد و ۱۰ سانتی‌متر اضافه باید پس از تولید برش بخورد. این مقدار اضافی، نه‌تنها بلااستفاده باقی می‌ماند، بلکه هزینه‌ی آن نیز به پای مشتری نوشته می‌شود. همین موضوع در سفارش‌های خاص باعث افزایش هزینه نهایی پروژه می‌گردد.
با این حال، برخی شرکت‌های بزرگ و حرفه‌ای مانند سجاده مسجدی شرکت سبحان، این امکان را فراهم کرده‌اند که در صورت وجود نیاز خاص یا ابعاد غیراستاندارد، سفارش به‌صورت کاملاً اختصاصی با هماهنگی کارشناسان تولید پذیرفته شود. این انعطاف‌پذیری به خریداران کمک می‌کند تا فرش سجاده ای دقیقی مطابق با فضای موردنظر خود تهیه کنند، به‌ویژه در مواردی که معماری مسجد دارای قوس، شکست یا زوایای خاصی باشد.
اگرچه امکان سفارش ابعاد سجاده فرش خاص برای فرش‌های مسجدی وجود دارد، اما توصیه می‌شود قبل از نهایی کردن طرح و اندازه، حتماً با کارشناسان فنی و بافندگی مشورت شود. این کار نه‌تنها از بروز خطاهای پرهزینه جلوگیری می‌کند بلکه تضمین می‌کند محصول نهایی هم از نظر زیبایی و هم از نظر عملکرد، کاملاً با فضای مسجد هماهنگ باشد.
محاسبه ابعاد مسجد برای سفارش سجاده فرش
پیش از سفارش فرش برای یک مسجد یا نمازخانه، یکی از مهم‌ترین مراحل، محاسبه‌ی دقیق ابعاد فضاست. این کار نه فقط در تعیین تعداد رول‌های مورد نیاز نقش اساسی دارد، بلکه به جلوگیری از اضافه‌بافت یا کمبود فرش در هنگام نصب نیز کمک می‌کند. برای شروع، پیشنهاد می‌شود که نقشه‌ای ساده از فضای مسجد رسم شود تا مبنای خوبی برای اندازه‌گیری و مشاوره با کارخانه فرش سجاده ای فراهم گردد.
اگر فضای داخلی شکل مستطیلی ساده داشته باشد، فرآیند محاسبه بسیار آسان خواهد بود. کافیست طول و عرض را با متر اندازه‌گیری کرده و در یکدیگر ضرب کنید تا مساحت کلی به مترمربع به‌دست آید. این عدد به تولیدکننده کمک می‌کند تا تعداد رولی که برای پوشش کامل فضا لازم است را مشخص کند. از آنجاکه ابعاد سجاده فرش از نظر عرض رول معمولاً ۱۲۵ سانتی‌متر می‌باشد، بر اساس طول صف‌ها، تعداد دقیق محراب‌ها یا حاشیه‌ها تعیین می‌شود.
اما در مواردی که مسجد دارای طراحی‌های پیچیده یا اضلاع نامنتظم باشد، کار کمی تخصصی‌تر می‌شود. گاهی اوقات فضاهایی با پنج یا شش ضلع غیرهمسان، شکست‌های زاویه‌دار یا طاق‌نماهای خاص دیده می‌شود که محاسبه دقیق آن‌ها به کمک ابزارهای معمولی دشوار است. در این مواقع استفاده از نرم‌افزارهایی نظیر AutoCAD یا نرم‌افزارهای نقشه‌کشی مهندسی توصیه می‌شود تا بتوان ابعاد و مساحت را با دقت بالا محاسبه کرد.
در کنار ترسیم نقشه، بسیار مهم است که جهت قبله نیز در نقشه مشخص شود. چرا که در هنگام نصب فرش مسجدی، جهت‌گیری فرش‌های محرابی یا تشریفاتی باید کاملاً با قبله هم‌راستا باشد. بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند باعث ناهماهنگی در چیدمان ردیف‌های فرش و در نتیجه اختلال در نظم صفوف نمازگزاران شود.
در نهایت، بهترین روش این است که تصویر نقشه ترسیمی خود را به‌همراه ابعاد دقیق و نشانه‌گذاری جهت قبله، برای کارشناسان فروش کارخانه موردنظر (شرکت سبحان) ارسال کنید. آن‌ها با تجربه و دانش فنی خود، متراژ دقیق، تعداد رول با ابعاد سجاده فرش استاندارد و حتی نوع بافت مناسب برای فضای موردنظر شما را محاسبه کرده و سفارش را به‌شکلی کاملاً حرفه‌ای ثبت می‌کنند.
