پس از اینکه بافت قالی ماشینی در کارخانه‌ی سجاده بافی با دستگاه بافندگی به پایان رسید، باید عملیات دیگری نظیر رفوگری فرش ماشینی مسجد و همچنین تکمیل و آهار بر روی آن صورت گیرد تا آماده‌ی ارسال و نصب در مسجد توسط نصاب فرش سجاده ای شود.
رفوگرها معمولا خیلی مورد توجه قرار نمی‌گیرند ولی وظیفه‌ی مهمی را دارند و امروز در این مقاله قصد داریم شما را با کارهای یک رفوگر آشنا کنیم که متوجه بشوید چه عملیاتی را انجام می‌دهند.
فیلمی را از شرکت سجاده فرش سبحان در شهرستان کاشان تهیه کرده‌ایم که در آن نمونه‌ای از رفوگری فرش محرابی سجاده ای (طرح ثریا) را بلافاصله پس از تولید آن می‌توانید مشاهده کنید.
وظایف رفوگر فرش ماشینی مسجد
به طور کلی باید بدانید که رفوگری فرش ماشینی مسجد یعنی رفع عیب‌هایی که در طول بافت سجاده فرش برای آن به وجود آمده است. البته امروزه کنترل کیفیت فرش در حال بافت انجام می‌گیرد تا علاوه بر کنترل عوامل موثر در بافت، از به وجود آمدن عیب‌های در هنگام تولید جلوگیری شود.
علی‌رغم همه‌ی پیشرفت‌هایی که در قسمت‌های کنترلی دستگاه‌های بافندگی شکل گرفته، باز هم عیب‌هایی در حین تولید به وجود می‌آیند که برخی از آن‌ها اجتناب ناپذیر هستند. بنابراین پیش از آنکه فرش‌های بافته شده به قسمت تکمیل و آهار ارسال شوند، حتما باید توسط رفوگر بررسی‌های لازم صورت گرفته و کیفیتشان کنترل گردد.
پس از اینکه رول‌های فرش سجاده ای محرابی یا تشریفاتی بافته شدند، با استفاده از گاری‌های مخصوصی به قسمت کنترل کیفیت و رفوگری منتقل می‌شوند؛ معمولا اولین کار در این مرحله وزن کردن هر یک از طاقه‌های سجاده فرش مسجد به وسیله‌ی باسکول خواهد بود تا مشخص شود که از وزن استاندارد کمتر یا بیش‌تر نباشند.
پس از اندازه گیری وزن، طاقه‌های فرش طرح سجاده را یک به یک بر روی زمین پهن می‌کنند تا عملیات رفوگری فرش ماشینی مسجد به طور دقیق انجام بگیرد. رفوگر تمام تلاش خود را می‌کند تا هرگونه عیبی که روی سطح و یا پشت فرش ماشینی سجاده ای رخ داده را تا حد امکان رفع نماید.
از جمله عیب‌هایی که رفوگر در صورت مشاهده باید به اصلاح آن‌ها بپردازد عبارتند از: دورنگی، کچلی یا خاب کندگی، بی پودی، غیریکنواختی خاب، وجود رگه، نقشه شکستگی و …. در ادامه مهم‌ترین موارد را برایتان تشریح می‌کنیم:
نبافت در رفوگری فرش ماشینی مسجد
یکی از عیب‌هایی که خیلی رایج است و رفوگر باید آن را رفع کند، نبافت است؛ به دلیل پاره شدن نخ خاب در هنگام بافت و یا به دلیل عملکرد نادرست ژاکارد، ممکن است یک یا چندین نخ خاب در یک منطقه از فرش بافته نشوند که در این حالت اصطلاحا نبافت رخ داده است.
وظیفه‌ی رفوگر در چنین شرایطی این است که به صورت دستی اقدام به بافتن و ترمیم آن مناطق نماید. برای این منظور رفوگر ابتدا باید از بین ماسوره‌های مختلف نخی که همراه خود دارد، نخ رنگی مورد نظر را انتخاب کند. سپس نخ خاب را خیلی دقیق و با ظرافت از سوراخ میانی دسته سوزن رفوگری عبور داده و از نوک آن بیرون می‌کشد.
رفوگر در ادامه سوزن را از پشت قالی در نقطه‌ی نبافت برزنت فرو کرده و از بین نخ‌های تار و پود، موازی با نخ‌های خاب عبور می‌دهد. بعد از عبور دادن نخ از پشت به روی فرش ماشینی مسجد، رفوگر با یک دست سوزن را نگه داشته و با دست دیگر سرنخ را از سوزن می‌گیرد و به اندازه‌ی چند سانتی‌متر بیرون می‌کشد.
بدین صورت نقاطی که خالی یا نبافت بودند، توسط رفوگر ماهر، کاملا پر و اصلاح می‌شوند. این عملیات ترمیم کار ساده‌ای نیست و به مهارت بسیار بالایی نیاز دارد چرا که نقاط بافت دستی باید دقیقا برطبق نقشه‌ی سجاده فرش محرابی یا تشریفاتی، با همان رنگ و با تراکمی مشابه بافته شوند به طوریکه اثری از ترمیم به چشم نخورد.
چله پارگی در رفوگری فرش ماشینی مسجد
چله پارگی از دیگر مواردیست که گاهی در حین بافت برای فرش ماشینی مسجدی اتفاق می‌افتد. در این حالت، رفوگر باید تعدادی از نخ‌های خاب در اطراف آن منطقه را دربیاورد تا بتواند دو سر نخ‌های چله پاره شده را آزاد نموده و به یکدیگر گره بزند.
رفوگر فرش ماشینی مسجد برای این مورد مقداری نخ چله اضافی با همان جنس را به یکی از سرنخ‌های چله که پاره شده گره می‌زند و آن‌ها را به هم متصل می‌کند. در ادامه، رفوگر نخ‌های رنگی که قبلا درآورده بود را بافته و آن قسمت را ترمیم می‌کند.
دیگر عیب‌هایی که در فرش سجاده ای کاشان به وجود می‌آیند مانند رگه داشتن و بی پودی اگر از نظر هزینه و زمان ارزش بازسازی و همچنین قابلیت تعمیر داشته باشند، براساس تجربه و مهارت رفوگر انجام می‌شوند.
سایر وظایف رفوگر سجاده فرش
یکی دیگر از بازبینی‌هایی که رفوگر فرش ماشینی مسجد در بخش کنترل کیفیت انجام می‌دهد، اندازه‌گیری ابعاد فرش سجاده ای مسجد (طول و عرض) می‌باشد. از آن‌جایی که وقتی سجاده فرش ماشینی به قسمت تکمیل و آهار فرستاده می‌شود، به دلیل برخی از عملیات، طول و عرض آن ممکن است کمی جمع شود، بهتر است از مقادیر نهایی قدری بزرگ‌تر تولید گردد. به ازای هر متر پیشنهاد می‌شود 1 تا 2 سانتی‌متر اضافه‌تر بافته شود.
بررسی گونیا بودن چهار گوشه‌ی فرش ماشینی مسجد و همچنین عمود بودن اضلاع آن با یکدیگر، از دیگر مواردیست که رفوگران باید کنترل کنند. اگر گوشه‌های قالی گونیا نباشند، اصطلاحا دارای عیب سرکجی طاقه خواهند بود که این مشکل به دلیل یکنواخت نبودن کشیدگی نخ‌های چله روی قرقره‌های دستگاه بافندگی و یا به خاطر تنظیم نبودن سیستم تغذیه‌ی چله‌ها می‌باشد.
در نهایت که رفوگری فرش ماشینی مسجد به پایان رسید، باید توجه داشته باشید که به دلیل نخ‌های خاب مرده‌ی شناور، سست بودن ریشه‌های نخ خاب و ناهمواری سطح سجاده فرش، مناسب عرضه به بازار و یا تحویل به مشتری نیست. از اینرو طاقه‌های فرش سجاده به قسمت تکمیل و آهار (یک کارخانه‌ی مجزای دیگر) فرستاده می‌شوند.
در قسمت تکمیل مراحل مختلفی وجود دارد که در هر مرحله عملیات خاصی بر روی فرش انجام می‌گیرد تا سجاده آماده‌ی ارسال و نصب در مسجد یا نمازخانه گردد. این عملیات عبارتند از: پشت پاک کنی، تراش (شیرینگ)، آهارزنی، بخارزنی، برش، زیگزاگ و ریشه زنی.
