فرش‌های ماشینی با طرح‌های زیبا و اصیل، از جمله طرح ترنج محراب و طرح افشان، در خانه‌های ایرانی جای خود را گرفته‌اند. این دو طرح با ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود، از محبوب‌ترین و پرکاربردترین طرح‌های فرش ماشینی ایرانی هستند. در این مقاله، به بررسی و مقایسه ویژگی‌ها و کاربردهای این دو طرح زیبا می‌پردازیم.
فرش ترنج محراب، یکی از قدیمی‌ترین و با اصالت‌ترین طرح‌های قالی‌بافی سنتی ایران است. ریشه‌ی این طرح به دورهی حکومت تیموریان در قرن پانزدهم میلادی برمی‌گردد. در آن زمان، استفاده از نقش ترنج بسیار معمول بود و تحت حمایت سلاطین تیموری، به‌سرعت در سراسر کشور گسترش یافت.
فرش ماشینی با طرح ترنج محراب، دارای نقش “ترنج” گنبدی شکل در وسط فرش و لچک‌هایی متقارن در چهار گوشه‌ی آن است. این طرح با رنگ‌های زنده و متنوع، چشم‌نوازی می‌کند و زیبایی ویژه‌ای به فضای خانه می‌بخشد. طرح ترنج محراب به‌خاطر زیبایی و الگوی خاص خود، در اتاق‌های نشیمن و حتی در محل‌های تجاری مانند هتل‌ها و رستوران‌ها استفاده می‌شود.
در مقابل، فرش با طرح افشان دارای یک پراکندگی یکنواخت از نقوش گل و گیاه در سرتاسر فرش است. این طرح با رنگ‌های آرام و طبیعی، حس آرامش و دلپذیری را به فضای خانه می‌بخشد. طرح افشان نیز به‌عنوان یکی از نقشه‌های محبوب در فرش‌های ماشینی ایرانی شناخته می‌شود. این طرح نیز مانند ترنج محراب، در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله دورهی صفویان به شکل گسترده مورد استفاده قرار گرفته است.
ریشه‌های تاریخی فرش ترنج محراب
ترنج به آن شکل گنبدی، بیضی یا لوزی شکل در وسط فرش گفته می‌شود که توسط نقوش گیاهی، اسلیمی و گلدار احاطه شده است. این فضای میانی نمادی از باغ بهشت و مکانی برای آرامش و تأمل محسوب می‌شود. محراب نیز به همین عنصر مرکزی در وسط فرش اطلاق می‌گردد.
فرش‌های ترنج‌دار از پرنش و نگارترین طرح‌های فرش ایرانی هستند و قرابتی بسیار نزدیک به هنر معماری اصیل ایرانی دارند. این طرح با رنگ‌های زنده و درخشان، چشم‌نوازی می‌کند و زیبایی ویژه‌ای به فضای خانه می‌بخشد.
امروزه با گسترش فناوری تکنولوژی و ورود دستگاه‌های پیشرفته در تولید فرش، نقشه‌های فرش ترنج محراب تنوع بسیار زیادی یافته است. مدل‌های گوناگونی از این طرح در بازار خرید و فروش فرش به چشم می‌خورد که تمامی آن‌ها با رعایت ویژگی‌ها و نقوش اصلی طرح، با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن تولید می‌شوند.
فرش ترنج محراب با تاریخچه‌ای طولانی و با اصالت، یکی از پرکاربردترین و محبوب‌ترین طرح‌های فرش ماشینی ایرانی است. این طرح با ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود، جایگاه خاصی در خانه‌های ایرانی پیدا کرده است و با توجه به تکنولوژی‌های مدرن، تنوع زیادی در مدل‌های مختلفی از آن به وجود آمده است. انتخاب یکی از این طرح‌ها، می‌تواند به‌راحتی زیبایی و شکوه فضای خانه را افزایش دهد.
ویژگی‌های فرش ترنج محراب
فرش ماشینی ترنج محراب یکی از طرح‌های محبوب و با اصالت در فرش‌های ماشینی ایرانی است که با ویژگی‌ها و نکات مختلف خود، جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان دارد. یکی از ویژگی‌های بارز در طرح ترنج محراب، وجود لچک‌ها در چهار گوشه‌ی قالی است. این لچک‌ها، که مانند گوشواره‌های کوچکی در گوش فرش قرار دارند، زیبایی و جلوه‌ای خاص به این طرح می‌بخشند. این لچک‌ها به واقعیت، تکرار یک چهارم نقش مرکزی محراب یا ترنج هستند و باعث ایجاد تقارن و تعادل بصری در کل طرح فرش می‌شوند.
در اصل، املای صحیح طرح به‌صورت “ترنج و مهراب” است. ترنج نام یک میوه‌ی پرچین و شکن است که در ایران به آن بالنگ نیز می‌گویند. اما مهراب از مهر به معنای خورشید و آب یا آبه به معنای سقف گنبدی می‌آید و به کسی یا چیزی اطلاق می‌شود که جلوه‌ی خورشیدی داشته باشد. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که طرح ترنج و مهراب به صورت مصطلح، به ترنج محراب تبدیل شود.
لچک‌هایی که در چهار گوش فرش و در تقاطع اضلاع حاشیه قرار می‌گرفتند، در گذشته بسیار مرسوم بوده‌اند، اما امروزه در بسیاری از طرح‌های ترنج محراب وجود ندارند. فرش ترنج محراب با ویژگی‌ها و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی خاص خود، جایگاه خاصی در قلب فرهنگ و آداب و رسوم ایرانیان دارد. با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد و ارزش‌های فرهنگی و تاریخی، این طرح زیبا از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و هنر ایرانی برخوردار است.
تفاوت‌های فرش ترنج محراب و افشان
همانطور که پیش‌تر گفتیم، در فرش‌های ماشینی ایرانی، طرح‌های ترنج محراب و افشان دو نقشه‌ی پرکاربرد و محبوب هستند که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. در این قسمت به تفاوت‌های اساسی هر دو اشاره خواهیم کرد.
در طرح فرش ترنج محراب، یک محراب یا فضای میانی گنبدی شکل به‌عنوان نقطه‌ی کانونی و مرکز توجه وجود دارد که توسط انواع نقوش گیاهی، گلدار و اسلیمی احاطه می‌شود. این محراب مرکزی همراه با لچک‌های کوچکتر در گوشه‌ها، نمادی از طرح و سنت‌های اصیل ایرانی است که هنوز هم رواج دارد.
در طرح افشان، نقوش گل و گیاهی با پراکندگی یکنواخت در سرتاسر فرش قرار می‌گیرند. این طرح به فرش‌ها زیبایی و طراحی ساده‌تری می‌بخشد و معمولاً برای فضاهای کوچکتر و یا فضاهایی با تزئینات کم‌تر مناسب است.
کاربردهای فرش طرح افشان و ترنج محراب
نقوش بزرگ، درشت و پرکار طرح ترنج محراب باعث می‌شود این فرش‌ها برای فضاهای بزرگ‌تری مانند پذیرایی و نشیمن گزینه‌ی مناسب‌تری باشند. نقش میانی ترنج و لچک‌های گوشه، به این فضاها حس تشریفاتی و رسمی می‌بخشند.
با توجه به سنتی و کلاسیک بودن طرح ترنج محراب، این فرش‌ها می‌توانند انتخاب زیبایی برای اتاق خواب اصلی باشند. رنگ‌های گرم و خنثی در این فرش‌ها نیز با فضای اتاق خواب هماهنگی دارند.
معمولاً از این نوع طرح برای اتاق خواب‌های کوچک و اتاق خواب کودکان استفاده نمی‌شود. همچنین باید توجه داشت که این فرش‌ها به دلیل نقوش درشت و شلوغ، معمولا برای فضاهای کوچکتر مثل آشپزخانه و اتاق کار مناسب نیستند و برای این گونه فضاها، فرش‌های افشان گزینه بهتری هستند.
نتیجه اینکه فرش ترنج محراب با طرح ویژه و نقوش زیبا و درشت خود، یک انتخاب عالی برای فضاهای بزرگ و رسمی مانند پذیرایی و نشیمن است. از طرف دیگر، طرح افشان با طراحی ساده‌تر و نقوش پراکنده‌تر، برای فضاهای کوچکتر و یا فضاهای با تزئینات کم‌تر مناسب خواهد بود. با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و نکات مختلف هر طرح، می‌توان بهترین گزینه را برای هر فضا انتخاب کرد.
در مقابل، فرش‌های با طرح افشان به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، گزینه‌ی بسیار مناسبی برای انواع فضاهای داخلی از جمله آشپزخانه، اتاق خواب، اتاق کار، راهرو و حتی فضاهای کوچک و محدود هستند.
رنگ‌های خنثی و ملایم مانند کرم، سفید، گلبهی و آبی کمرنگ که در فرش افشان به‌کار می‌رود، با دکوراسیون‌های مدرن و امروزی به‌خوبی هماهنگ می‌شوند. همچنین نبود طرح ترنج محراب مرکزی و پراکندگی یکنواخت نقوش گل و گیاه در سطح فرش افشان، باعث می‌شود این فرش‌ها فضا را بزرگ‌تر و دلبازتر جلوه دهند.
نتیجتاً برای افرادی که به‌دنبال یک فرش شیک، مدرن و در عین حال کاربردی برای فضاهای مختلف خانه‌ی خود هستند، انتخاب فرش افشان می‌تواند تصمیم بسیار مناسبی باشد. از طرف دیگر، فرش ترنج محراب با طراحی سنتی و کلاسیک خود، برای دکوراسیون‌های سنتی و کلاسیک بسیار مناسب می‌باشد.
با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و نکات مختلف هر طرح، می‌توان بهترین گزینه را برای هر فضا انتخاب کرد. امیدواریم که این مقاله به شما در انتخاب بهتر و هوشمندانه‌تر برای فرش‌های منزلتان یاری کرده باشد.
